Sukcesja w firmach rodzinnych

Prawie 830 tys. spółek w Polsce deklaruje, że są firmami rodzinnymi. Jakiej wielkości są to przedsiębiorstwa? Czy i jak przebiega w nich proces sukcesji?

Sukcesja, według słownikowej definicji, to inaczej dziedzictwo, spadek. W nomenklaturze biznesowej – to przejęcie firmy rodzinnej przez następcę. Niemniej jednak jest to też obecnie największe wyzwanie, z jakim muszą się mierzyć przedsiębiorstwa tego rodzaju.

Rodzaje firm rodzinnych

Według badań Instytutu Biznesu Rodzinnego firmy rodzinne w Polsce można podzielić na pięć poziomów.

Zaczynając od dołu – raport ten pokazuje, iż na poziomie piątym znajdują się przedsiębiorstwa potencjalnie rodzinnie. Te charakteryzują się wskaźnikiem obiektywnym, jakim jest własność w rękach rodziny. To aż 92% spółek rodzinnych w Polsce i zakładają większość udziałów należących do osób prywatnych.

Poziom czwarty to przedsiębiorstwa z tożsamością rodzinną. To takie firmy, w których kształtowanie tożsamości firmy rodzinnej opiera się na dostrzeżeniu rodzinności w biznesie. Pojawia się tam samouznanie firmy jako rodzinnej przez rodzinę właściciela. Mają 36% udziałów w rynku firm rodzinnych.

Na poziomie trzecim wskazuje się jednopokoleniowe firmy rodzinne. W nich widać zaangażowanie przynajmniej jednej osoby w zarządzenie operacyjne i współplanowanie strategiczne w przedsiębiorstwie. Takich firm wśród biznesów rodzinnych jest 27%. Większość udziałów posiada w nich rodzina i to ona ma realny wpływ na planowanie długofalowe.

Poziom drugi to firmy rodzinne u progu sukcesji. W prowadzenie takiego przedsiębiorstwa zaangażowane są przynajmniej dwie osoby z rodziny, które zarządzają i angażują się w działania zarządu ze sprecyzowaną intencją sukcesji. Na rynku polskim takich spółek jest 19%.

Najwyżej znajdują się wielopokoleniowe firmy rodzinne. Tych jest jedynie 5% i zakładają wszystko, co powyżej oraz przebytą z sukcesem sukcesję.¹

Wpływ firm rodzinnych na gospodarkę

W Polsce co piąta wypracowana złotówka to wynik działalności firm rodzinnych. W 2020 roku pierwsza setka takich przedsiębiorstw w naszym kraju osiągnęła przychody na poziomie 207,9 mld złotych. To do nich też w 25% należał rynek eksportowy. Natomiast patrząc na 500 największych firm rodzinnych w Polsce, to kwota ich przychodów wynosi aż 337 mld zł. (w tym zaś 17% pochodziło ze sprzedaży eksportowej).

W 2020 roku (względem roku 2019) przychody wśród pierwszej setki firm rodzinnych w Polsce wzrosły o 2,8%. Wśród pierwszych 500 spółek – wzrosły o 2,7%. Na takie wyniki pracowało:

240 tysięcy pracowników z firm plasujących się w pierwszej setce firm rodzinnych w Polsce;
oraz 370 tysięcy pracowników z firm plasujących się w pierwszych 500 przedsiębiorstwach tego typu.²

Co jednak ciekawe – w naszym kraju działa ponad 2 miliony firm rodzinnych!³ Oznacza to, że 92% wszystkich polskich firm zarządzana jest przez rodzinę i krewnych.⁴ Według GUS wypracowują 63-72% PKB, zapewniając 8 milionów miejsc pracy.⁵ Niemniej jednak tylko 36% przedsiębiorców uważa samych siebie za firmy rodzinne.⁶

Niewątpliwie jednak – rodzinny biznes rozwija się prężnie. Nie tylko jednak w Polsce – globalnie firmy rodzinne odpowiadają za 70% PKB oraz 60% zatrudnienia.

Sukcesja w firmach rodzinnych

W Polsce jedynie 30% firm rodzinnych doprowadziło do sukcesji na drugie pokolenie. Tylko 6% – to firmy kierowane przez trzecie pokolenie z rodziny.⁷Warto zaznaczyć, że 85% osób zarządzających polskimi firmami rodzinnymi pragnie przekazać swoją funkcję kolejnemu pokoleniu. Niestety – jedynie 8% następców deklaruje chęć przejęcia biznesów. Co ciekawe – w Polsce tylko 26% firm rodzinnych jest gotowych na sukcesję na stanowiska dyrektora, a 18% na sukcesję w przypadku pozostałych stanowisk kierowniczych.⁸

W Stanach Zjednoczonych do trzeciego pokolenia przetrwało niecałe 30% firm rodzinnych.⁹ Natomiast w całej Europie jedynie 16% firm rodzinnych ma spisany plan sukcesji, mimo że 60% takich przedsiębiorstw deklaruje, iż przekazanie kolejnemu pokoleniu władzy jest bardzo ważne. Czy to oznacza, że tylko tyle z nich utrzyma się na rynku? Absolutnie nie. Niewątpliwie jednak te 16% ma większe szanse na przetrwanie, a nie zniknięcie wraz z odejściem właściciela.¹⁰

Jedną natomiast z najstarszych firm rodzinnych na świecie, której sukcesja sięga już 50 pokoleń, jest zbudowany w 718 roku hotel Hoshi Ryokan Komatsu w Japonii. W tym wypadku jednak olbrzymi wpływ na powiedzenie firmy ma niewątpliwie kultura azjatycka, która w centrum stawia na rodzinę. To ona jest największą wartością i dzięki temu Hoshi Ryokan uznawana jest za wzór wśród przedsiębiorstw rodzinnych – sama prowadzi fundację zrzeszającą 51 najstarszych firm rodzinnych na świecie (15 francuskich, 13 włoskich, 10 japońskich, 4 niemieckie, 3 szwajcarskie, 2 duńskie, 2 belgijskie, 1 angielską i 1 austriacką).W sumie aż 85% firm w regionie Azji i Pacyfiku należy do tej grupy przedsiębiorców. W tym, według badań przeprowadzonych w 2017 roku, 30% zostanie przekazanych do drugiego pokolenia, 12% – do trzeciego, a 3% to czwartego oraz kolejnego.¹¹

Nie taka sukcesja straszna jak ją malują

Sukcesja to nierzadko determinanta tego, czy dana firma przetrwa, czy nie. Trzeba ją zatem starannie zaplanować – zawczasu przygotować sukcesorów i spadkodawców. Tak naprawdę więc im wcześniej zacznie się o niej myśleć, tym lepiej. Wówczas bowiem można przeanalizować stan, w jakim w konkretnym momencie znajduje się przedsiębiorstwo, a także wdrożyć przemyślane rozwiązania zabezpieczające interesy firmy oraz interesy członków rodziny. Sukcesja to jednak nie tylko przekazanie władzy, ale przede wszystkim wiedzy i umiejętności, jak i również wszystkie inne działania mające na celu zadbanie o majątek osobisty.¹²

Brak takiego planu naraża firmę rodzinną na stosowanie ustawowych reguł dziedziczenia, nierzadko nieopowiadającym założeniom, które poczyniła rodzina. Mogą też nie odpowiadać potrzebom biznesowym firmy i działać niekorzystnie na majątek firmy, jak i sukcesorów. Niemniej jednak dostosowanie planu, dyskusja, a przede wszystkim szczera rozmowa o oczekiwaniach i potrzebach każdej ze stron są najważniejszymi czynnikami, wpływającymi na proces sukcesji.

Tym samym – dobre przygotowanie do przekazania obowiązków młodszym pokoleniom i dobre przygotowanie do tego, aby te obowiązki przejąć to klucz do sukcesu sukcesji.

Ale jak przygotować następców do sukcesji?

Co zrobić, aby wychować swoje dzieci tak, aby chciały przejąć firmę rodzinną? Czy są jakieś złote reguły, które pomogą Twojemu przedsiębiorstwu utrzymać się na powierzchni, pomimo zmiany pokolenia rządzącego?

Zasady są niewątpliwie trywialne, ale przez to – nierzadko zapomniane. Przede wszystkim należy swoje dzieci kochać bezwarunkowo i rozmawiać z nimi tak, jakbyśmy sami chcieli, aby z nami rozmawiano. Trzeba budować w nich poczucie własnej wartości, ale i nauczyć rozwiązywać problemy. Ponadto – muszą wyciągać wnioski z sukcesów, jak i porażek, a także brać odpowiedzialność za swoje czyny. Nie można zapomnieć, że powinny być samodzielne – a zatem mieć przestrzeń do popełniania błędów i podejmowania decyzji. I chyba najważniejsze, o czym czasem Prezesi i Prezeski zapominają – nie można swoich dzieci przyćmiewać własnymi sukcesami.

Zapraszamy do zapoznania się ze szczegółami procesu przygotowania kolejnego pokolenia do przejęcia firmy rodzinnej w naszym artykule Jak wychować dzieci, żeby mogły ją kiedyś przejąć?

Jeżeli potrzebujesz pomocy w przejściu sukcesji w swojej firmie – skontaktuj się z nami. Nasi Partnerzy Zarządzający, Lidia Skudławska i Piotr Witek skutecznie przeszli przez sukcesję. Chętnie pomożemy!

__________________________________________________

9 Deloittle, Co czwarta firma rodzina przygotowana na sukcesję [dostęp: 2023-01-19]