Ocena sytuacji ekonomiczno-finansowej dłużnika – brak szczegółowych regulacji
Banki ewidencjonują kredyty i pożyczki, z uwzględnieniem rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2008 roku. Rozporządzenie dotyczy zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków, w podziale na poniższe grupy ryzyka:
- kategoria normalna,
- kategoria pod obserwacją,
- grupa kredytów zagrożonych, do których zaliczają się kategorie poniżej standardu, wątpliwą lub straconą.
Szczegółowa klasyfikacja w podziale na kategorie ryzyka
| Kategoria ryzyka | Terminowość spłat | Sytuacja ekonomiczno-finansową dłużnika | Pozostałe warunki |
| normalna | opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek nie przekracza miesiąca | nie budzi obaw | brak |
| pod obserwacją | opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek przekracza miesiąc i nie przekracza 3 miesięcy | nie budzi obaw | ze względu na ryzyko regionu, państwa, branży, grupy klientów, grupy produktów wymagają szczególnej uwagi. Oprócz wymienionych, bank może dodatkowo ustalić inne kryteria klasyfikacji do kategorii „pod obserwacją” |
| poniżej standardu | opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek przekracza 3 miesiące i nie przekracza 6 miesięcy | może stanowić zagrożenie terminowej spłaty ekspozycji | brak |
| wątpliwa | opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek przekracza 6 miesięcy i nie przekracza 12 miesięcy | ulega znacznemu pogorszeniu, a zwłaszcza gdy ponoszone straty w sposób istotny naruszają ich kapitały (aktywa netto) | brak |
| stracona | opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek przekracza 12 miesięcy | pogorszyła się w sposób nieodwracalnie uniemożliwiający spłacenie długu | – ekspozycje kredytowe wobec dłużników, w stosunku do których ogłoszono upadłość lub w stosunku do których nastąpiło otwarcie likwidacji, z wyjątkiem gdy następuje ona na podstawie przepisów o komercjalizacji i prywatyzacji,- ekspozycje kredytowe wobec dłużników, przeciwko którym bank złożył wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego,- ekspozycje kredytowe kwestionowane przez dłużników na drodze postępowania sądowego,- ekspozycje kredytowe wobec dłużników, których miejsce pobytu jest nieznane i których majątek nie został ujawniony |
Jak wynika z powyższej tabeli występują również pozostałe warunki, które banki powinny brać pod uwagę przy dokonywaniu klasyfikacji należności z tytułu kredytów i pożyczek. Pośrednio można je zaliczyć do oceny sytuacji ekonomiczno-finansowej.
Co stwarza najwięcej problemu?
Z praktyki wynika, że największy problem bankom stwarza ocena sytuacji ekonomiczno-finansowej dłużnika. W rozporządzeniu w sprawie zasad tworzenia rezerw celowych wskazano, iż ocena sytuacji ekonomiczno-finansowej powinna być dokonana z uwzględnieniem statusu dłużnika. Ocena ta powinna zawierać różne mierniki. Są to mierniki ilościowe (np. wskaźnik efektywnego działania, wskaźnik płynności). Istotne są także mierniki jakościowe (np. ocenę kadry kierowniczej, stopień zależności od rynku). Nie mniej ważne są oceny wiarygodności kredytowej dokonane przez zewnętrzne instytucje kredytowe.
W kategorii „normalnej” zalicza się ekspozycje, w przypadku których sytuacja ekonomiczno-finansowa nie budzi obaw.
Do kategorii „pod obserwację” można zaliczyć ekspozycje kredytowe podmiotów, których ze względu na ryzyko regionu, państwa, branży, grupy klientów, grupy produktów wymagają szczególnej uwagi, natomiast sytuacja ekonomiczno-finansowa nie budzi jakiekolwiek obaw. W 2021 roku dobrą praktyką było ustanowienie branż HORECA jako branże wymagające szczególnej uwagi, z uwagi na pandemię wywołaną przez koronawirusa SARS-Co-V-2. Dodatkowo należy zwrócić uwagę, że katalog kategorii „pod obserwację” jest katalogiem otwartym, tj. bank może ustalić inne kryteria klasyfikacji. Przykładem innego kryterium klasyfikacji jest zaklasyfikowanie wszystkich kredytów podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, którzy złożyli wniosek o karencję w spłacie rat w związku z epidemią COVID-19.
Do kategorii „poniżej standardu” należy zaliczyć ekspozycje w przypadku których sytuacja ekonomiczno-finansowa może stanowić zagrożenie terminowej spłaty ekspozycji. Niestety regulacje krajowe nie definiują, w jakich przypadkach zachodzi zagrożenie spłaty ekspozycji. W praktyce zagrożenie terminowej spłaty najczęściej zachodzi, gdy:
- jednostka osiąga stratę z działalności gospodarczej oraz nie posiada nadwyżki finansowej gwarantującej spłaty zobowiązań,
- brak pełnej identyfikacji przez bank ryzyka wynikającego z finansowania klienta (np. klient nie okazuje danych finansowych),
- brak realizacji założeń prognoz przyjętych na etapie udzielania finansowania (ponad 30%).
Do kategorii „wątpliwej” należy zaliczyć ekspozycje w przypadku których sytuacja ekonomiczno-finansowa ulega znacznemu pogorszeniu, a zwłaszcza gdy ponoszone straty w sposób istotny naruszają ich kapitały. Najlepszym przykładem potwierdzającym spełnienie powyższego punktu są ujemne kapitały własne. Jednakże należy zwrócić uwagę, że rozporządzenie nie wskazuje, że kapitały te muszą być ujemne.
Do kategorii „straconej” należy zaliczyć ekspozycje:
- sytuacja ekonomiczno-finansowa pogorszyła się w sposób nieodwracalnie uniemożliwiający spłacenie długu,
- ekspozycje kredytowe wobec dłużników, w stosunku do których ogłoszono upadłość lub w stosunku do których nastąpiło otwarcie likwidacji, z wyjątkiem gdy następuje ona na podstawie przepisów o komercjalizacji i prywatyzacji,
- ekspozycje kredytowe wobec dłużników, przeciwko którym bank złożył wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego,
- ekspozycje kredytowe kwestionowane przez dłużników na drodze postępowania sądowego,
- ekspozycje kredytowe wobec dłużników, których miejsce pobytu jest nieznane i których majątek nie został ujawniony.
Przeniesienie ekspozycji kredytowej do kolejnej kategorii o niższym stopniu ryzyka
Bank może przeklasyfikować ekspozycje kredytowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą do kolejnej kategorii o niższym stopniu ryzyka po jednoczesnym spełnieniu dwóch poniższych warunków:
- odzyskaniu przez dłużnika pełnej zdolności kredytowej,
- nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy terminowej obsługi zadłużenia (spłat rat kapitałowych i odsetek).
Częstą praktyką bankową jest przeniesienie ekspozycji kredytowej do niższej kategorii. Może ona nastąpić po poprawieniu sytuacji ekonomiczno-finansowej podmiotu oraz po upływie 3 miesięcy terminowej spłaty. Należy zwrócić uwagę, że te dwa warunki nie są wystarczające. W każdym przypadku bank powinien weryfikować czy podmiot odzyskał pełną zdolność kredytową. Dodatkowo należy zwrócić uwagę, że każdorazowe przeklasyfikowanie do niższej kategorii może nastąpić jedynie o jedną kategorię.
Podsumowanie
Brak szczegółowych regulacji dotyczących klasyfikacji ekspozycji kredytowych do odpowiednich kategorii ryzyka powoduje, że banki mają utrudnione zadanie. Ocena sytuacji ekonomiczno-finansowej opiera się w dużym stopniu na indywidualnej ocenie banku.
W razie dodatkowych pytań – serdecznie zapraszamy do kontaktu.
