Zatrudnienie cudzoziemca – co powinieneś wiedzieć?

Zatrudnienie cudzoziemca spoza Unii Europejskiej 

Zgodnie z art. 87 ust. 1 pkt 12 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy cudzoziemiec – obywatel państwa niebędącego członkiem Unii Europejskiej (UE) lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG), w tym m.in. obywatel Ukrainy – może legalnie pracować na terytorium RP, jeżeli legitymuje się:

• zezwoleniem na pracę oraz
• ważnym zezwoleniem na pobyt w Polsce (wizą lub zezwoleniem na pobyt czasowy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej) – w formie uprawniającej do wykonywania pracy (nie może to być np. wiza wydana w celu turystycznym).

Obywatele państw spoza obszaru UE/EOG, podejmujący pracę na terytorium Polski, co do zasady, powinni zatem posiadać zezwolenie na pracę wydane przez wojewodę – właściwego ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania podmiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi.

Uzyskanie zezwolenia na pracę dla cudzoziemca jest obowiązkiem przyszłego pracodawcy. Zezwolenia wydaje wojewoda właściwy ze względu na siedzibę firmy lub miejsce zamieszkania pracodawcy (w przypadku osób fizycznych). W celu otrzymania zezwolenia pracodawca musi złożyć w urzędzie wojewódzkim pisemny wniosek (na odpowiednim formularzu) i uiścić wymaganą opłatę.

Do wniosku o wydanie zezwolenia pracodawca powinien dołączyć tzw. test rynku pracy, tj. informację starosty właściwego ze względu na główne miejsce wykonywania pracy przez cudzoziemca o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawcy siłami lokalnego rynku pracy.

Praca cudzoziemców w trybie uproszczonym – na podstawie oświadczeń rejestrowanych w powiatowym urzędzie pracy

Z punktu widzenia podejmowania pracy w Polsce przez cudzoziemców spoza obszaru UE/EOG, w tym również obywateli Ukrainy, najważniejsza jest możliwość wykonywania pracy w tzw. trybie uproszczonym, tj. na podstawie zarejestrowanego w powiatowym urzędzie pracy oświadczenia podmiotu mającego zamiar powierzyć wykonywanie pracy cudzoziemcowi. Stosownie do § 1 pkt 20 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 kwietnia 2015 r. w sprawie przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest dopuszczalne bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę (Dz.U. z 2015 r., poz. 588), na podstawie zarejestrowanych
w PUP oświadczeń mogą podejmować pracę cudzoziemcy:

• będący obywatelami Ukrainy (a także Republiki Armenii, Republiki Białorusi, Republiki Gruzji, Republiki Mołdawii lub Federacji Rosyjskiej) ,
• wykonującymi pracę przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy (niezależnie od liczby podmiotów powierzających im wykonywanie pracy w tym okresie),
• jeżeli przed podjęciem przez cudzoziemca pracy powiatowy urząd pracy, właściwy ze względu na miejsce pobytu stałego lub siedzibę podmiotu powierzającego wykonywanie pracy, zarejestrował pisemne oświadczenie tego podmiotu o zamiarze powierzenia wykonywania pracy temu cudzoziemcowi,
• określające nazwę zawodu, miejsce wykonywania pracy, datę rozpoczęcia i okres wykonywania pracy, rodzaj umowy stanowiącej podstawę wykonywania pracy oraz wysokość wynagrodzenia brutto za pracę, informujące o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych w oparciu o lokalny rynek pracy oraz o zapoznaniu się z przepisami związanymi z pobytem i pracą cudzoziemców,
• a praca ta wykonywana jest na podstawie pisemnej umowy (obowiązek zachowania formy pisemnej dotyczy zarówno umowy o pracę, jak i umowy cywilnoprawnej – np. zlecenia lub umowy o dzieło),
• na warunkach określonych w oświadczeniu.

Formularze oświadczeń o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi są dostępne w powiatowych urzędach pracy rejestrujących takie oświadczenia.

Pracodawca nie może powierzyć pracy cudzoziemcowi na podstawie oświadczenia wydanego i zarejestrowanego przez inny podmiot. Jeśli o pracę stara się cudzoziemiec posiadający takie oświadczenie, pracodawca może przyjąć go do pracy, jeśli nie upłynął jeszcze dozwolony okres pracy tego cudzoziemca na podstawie oświadczenia (6 miesięcy w ciągu kolejnych 12, bez względu na liczbę pracodawców powierzających mu pracę w tym okresie). W celu legalnego zatrudnienia, aktualny pracodawca powinien wystawić cudzoziemcowi nowe oświadczenie o zamiarze powierzenia mu pracy w swojej firmie – oraz zarejestrować to oświadczenie w powiatowym urzędzie pracy właściwym ze względu na siedzibę firmy.

Uproszczona procedura uzyskiwania zezwolenia na pracę dla cudzoziemców mających oświadczenie

Dla cudzoziemca z Ukrainy, Białorusi, Rosji, Mołdawii, Gruzji lub Armenii, który co najmniej przez ostatnie 3 miesiące pracował u danego pracodawcy na podstawie oświadczenia zarejestrowanego w powiatowym urzędzie pracy, wojewoda wydaje zezwolenie na pracę na tym samym stanowisku w ramach procedury uproszczonej, tj. bez konieczności przeprowadzenia tzw. testu rynku pracy. W procedurze tej nie ma obowiązku uzyskiwania informacji starosty o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawcy siłami lokalnego rynku pracy. Warunkiem skorzystania z tego przywileju jest przedstawienie przez pracodawcę w urzędzie wojewódzkim:

• zarejestrowanego oświadczenia;
• pisemnej umowy z cudzoziemcem;
• kopii dokumentów potwierdzających opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne, jeżeli były wymagane w związku z wykonywaniem pracy.

Wizy przeznaczone typowo do wykonywania pracy na terytorium Polski to wizy, w których cel wydania został oznaczony jako:

• „05” – wydawana w celu wykonywania pracy w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy, na podstawie oświadczenia o zamiarze powierzenia wykonywania pracy, zarejestrowanego w powiatowym urzędzie pracy;
• „06” – w celu wykonywania pracy na podstawie innych dokumentów niż wymienione wyżej oświadczenie pracodawcy (dotyczy głównie cudzoziemców zamierzających pracować na podstawie zezwolenia na pracę).

Wyżej wymienione rodzaje wiz nie są jednak jedynymi, które pozwalają cudzoziemcowi podjąć legalną pracę na terytorium Polski. Obowiązujące przepisy przyjmują bowiem zasadę, że dokument pobytowy odpowiedni do wykonywania pracy (wraz z zezwoleniem na pracę, jeśli w danym przypadku jest ono wymagane, ewentualnie oświadczeniem pracodawcy zarejestrowanym w PUP) stanowi każda wiza wydana przez polskie organy (typu „C” – wiza Schengen, krótkoterminowa lub typu „D” – wiza krajowa, długoterminowa), niezależnie od celu jej wydania oraz każde zezwolenie na pobyt czasowy, z wyjątkiem wiz i zezwoleń wskazanych w przepisach jako wykluczające podjęcie pracy (zostały one wymienione w poniższej ramce).

Cudzoziemiec nie może legalnie pracować, gdy przebywa w Polsce na podstawie wizy, której cel wydania został oznaczony symbolem:

• „01” – cel turystyczny;
• „20” – korzystanie z ochrony czasowej;
• zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego na podstawie art. 181 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach.

Zatrudnienie cudzoziemca z UE/EOG i Szwajcarii

Obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego, a także obywatele Szwajcarii – w przeciwieństwie do cudzoziemców z tzw. krajów trzecich (nienależących do UE lub EOG) – korzystają z uprzywilejowanego statusu z punktu widzenia możliwości legalnego podjęcia pracy w Polsce, co wynika ze swobody przepływu pracowników w ramach obszaru UE/EOG. Tacy cudzoziemcy nie muszą posiadać zezwolenia na pracę. Nie obejmuje ich także obowiązek uzyskania wizy bądź zezwolenia na pobyt czasowy w Polsce (potwierdzonego kartą pobytu). Powyższe przywileje dotyczą cudzoziemców:

• obywateli krajów członkowskich Unii Europejskiej, czyli: Austrii, Belgii, Danii, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Luksemburga, Niemiec, Portugalii, Szwecji, Włoch, Cypru, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Malty, Słowacji, Słowenii, Węgier, Rumunii, Bułgarii lub Chorwacji oraz
• Europejskiego Obszaru Gospodarczego, tj. wszystkich wymienionych wyżej, a także Islandii, Norwegii, Liechtensteinu
• i dodatkowo Szwajcarii.

Stosownie do art. 87 ust. 1 pkt 7 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, obywatele państw członkowskich UE i EOG oraz Szwajcarii są uprawnieni do wykonywania pracy na terytorium Polski z racji samego obywatelstwa któregoś z tych krajów. W przypadku powierzenia wykonywania pracy obywatelowi państwa członkowskiego UE za wystarczające należy uznać zażądanie od cudzoziemca przez podmiot powierzający mu pracę (pracodawcę) ważnego dokumentu tożsamości, w którym zostało wskazane obywatelstwo danej osoby oraz umieszczenie kopii tego dokumentu w aktach osobowych pracownika.

W myśl art. 20 ustawy z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 900)  obywatel kraju UE/EOG lub Szwajcarii jest obowiązany zarejestrować swój pobyt na terytorium RP, jeśli trwa on przez okres dłuższy niż 3 miesiące. Organem kompetentnym w sprawach zarejestrowania pobytu jest wojewoda właściwy ze względu na miejsce pobytu wspomnianego cudzoziemca na terytorium Polski. Zarejestrowanie pobytu następuje na wniosek zainteresowanego obcokrajowca, który składa on osobiście, nie później niż w następnym dniu po upływie 3 miesięcy od dnia wjazdu na terytorium Polski. Cudzoziemcowi, którego pobyt został zarejestrowany, wydaje się zaświadczenie o zarejestrowaniu pobytu obywatela UE.

Na mocy art. 81 pkt 1 powyższej ustawy, cudzoziemiec, który nie dopełnił obowiązku zarejestrowania pobytu na terytorium RP, popełnia wykroczenie zagrożone karą grzywny do 5 000 zł. Może on zostać ukarany przez funkcjonariusza Straży Granicznej lub Policji w drodze mandatu karnego w kwocie do 500 zł albo grzywną do 5 000 zł nakładaną przez właściwy sąd na podstawie wniosku o ukaranie złożonego przez Straż Graniczną bądź Policję.

Należy podkreślić, że za nieprawidłowości dotyczące pobytu cudzoziemca z obszaru UE/EOG lub Szwajcarii na terytorium Polski, w tym brak rejestracji pobytu, nie jest odpowiedzialny ewentualny podmiot zatrudniający obcokrajowca – obowiązki w tym zakresie spoczywają bowiem wyłącznie na cudzoziemcu. Co ważniejsze, niedopełnienie wspomnianych wymogów nie daje podstaw do uznania pracy wykonywanej przez takiego cudzoziemca za nielegalną oraz zastosowania z tego tytułu sankcji wobec podmiotu zatrudniającego i obcokrajowca.

Praca cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia

Przepisy przewidują wiele wyjątków od zasady, że cudzoziemiec spoza obszaru UE/EOG jest zobowiązany posiadać zezwolenie na pracę (lub ewentualnie zezwolenie jednolite). Sytuacje, w których cudzoziemcy są zwolnieni z tego obowiązku, zostały wskazane m.in. w art. 87 ust. 1 i 2 oraz art. 88 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a także w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 kwietnia 2015 r. w sprawie przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest dopuszczalne bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę. Pracę bez zezwolenia na terytorium Polski mogą podjąć cudzoziemcy posiadający w Rzeczypospolitej Polskiej:

• status uchodźcy,
• ochronę uzupełniającą,
• zezwolenie na pobyt stały,
• zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej,
• zgodę na pobyt ze względów humanitarnych,
• zgodę na pobyt tolerowany,
• zezwolenie na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji lub
• korzystający z ochrony czasowej w RP.

Inne sytuacje, w których cudzoziemcy są zwolnieni z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę, obejmują m.in. obcokrajowców będących:

• posiadaczami ważnej Karty Polaka,
• małżonkami obywatela polskiego – jeżeli posiadają zezwolenie na pobyt czasowy na terytorium RP udzielone w związku z zawarciem małżeństwa;
• posiadaczami zezwolenia na pobyt czasowy w RP, jeśli celem jego udzielenia jest podjęcie lub kontynuacja stacjonarnych studiów wyższych lub stacjonarnych studiów doktoranckich;
• studentami studiów stacjonarnych odbywanych w Rzeczypospolitej Polskiej lub uczestnikami stacjonarnych studiów doktoranckich odbywanych w RP;
• absolwentami polskich szkół ponadgimnazjalnych, stacjonarnych studiów wyższych lub stacjonarnych studiów doktoranckich na polskich uczelniach, w instytutach naukowych Polskiej Akademii Nauk lub instytutach badawczych działających na podstawie przepisów o instytutach badawczych;
• nauczycielami języków obcych, którzy wykonują pracę w przedszkolach, szkołach, placówkach, ośrodkach, zakładach kształcenia nauczycieli lub kolegiach, o których mowa w przepisach o systemie oświaty, lub w Ochotniczych Hufcach Pracy;
• sportowcami wykonującymi, do 30 dni w roku kalendarzowym, pracę dla podmiotu mającego siedzibę na terytorium RP w związku z zawodami sportowymi.

Praca cudzoziemca na podstawie stempla w paszporcie

Obcokrajowiec, któremu kończy się legalny pobyt na terytorium RP i który stara się o zezwolenie na pobyt czasowy lub na pobyt stały albo na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, powinien – nie później niż w ostatnim dniu legalnego pobytu na terytorium RP – wystąpić z wnioskiem o jego przedłużenie do wojewody właściwego ze względu na miejsce swojego pobytu. Jeżeli termin do złożenia wniosku został zachowany i wniosek nie zawiera braków formalnych (lub zostały one uzupełnione w terminie):

1. wojewoda umieszcza w dokumencie podróży cudzoziemca odcisk stempla potwierdzającego złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia na dalszy pobyt;
2. pobyt cudzoziemca na terytorium RP uważa się za legalny od dnia złożenia wniosku do dnia, w którym decyzja w sprawie udzielenia odpowiedniego zezwolenia na pobyt stanie się ostateczna.

W myśl art. 87 ust. 1 pkt 12 lit. b) ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy – jeśli bezpośrednio przed złożeniem wniosku o przedłużenie pobytu obcokrajowiec mający taki stempel był uprawniony do wykonywania pracy na terytorium RP – może on dalej ją wykonywać.

Sytuacja taka zachodzi niewątpliwie, gdy cudzoziemiec w dniu złożenia powyższego wniosku ma ważne zezwolenie na pracę. Poza tym należy uznać, że cudzoziemiec bezpośrednio przed złożeniem ww. wniosku był uprawniony do wykonywania pracy na terytorium RP w rozumieniu art. 87 ust. 1 pkt 12 lit. b) powołanej ustawy również w przypadku, gdy w dniu tym cudzoziemiec posiadał zarejestrowane w powiatowym urzędzie pracy oświadczenie pracodawcy o zamiarze powierzenia mu pracy i nie upłynął jeszcze okres 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12, w którym może być wykonywana praca na podstawie takiego oświadczenia, zgodnie z § 1 pkt 20 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 kwietnia 2015 r. w sprawie przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest dopuszczalne bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę. Jeżeli natomiast cudzoziemiec wyczerpał 6-miesięczny limit przewidziany w § 1 pkt 20 ww. rozporządzenia, co do zasady nie może on w okresie oczekiwania na zezwolenie na pobyt czasowy (pobyt stały lub pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej) legalnie wykonywać pracy. Byłoby to dopuszczalne jedynie pod warunkiem uzyskania zezwolenia na pracę

Legalna praca w okresie przedłużania zezwolenia na pracę

Przepisy (art. 88a ust. 1a ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy) precyzyjnie określają termin, w którym pracodawca powinien złożyć wniosek o przedłużenie zezwolenia na pracę cudzoziemca. Pisemny wniosek w tej sprawie składa się nie wcześniej niż w terminie 90 dni i nie później niż w terminie 30 dni przed upływem ważności zezwolenia.

W przypadku, gdy termin do złożenia wniosku o przedłużenie zezwolenia na pracę u tego samego pracodawcy i na tym samym stanowisku został zachowany i wniosek nie zawiera braków formalnych (lub zostały one uzupełnione w terminie), pracę cudzoziemca uważa się za legalną do dnia, w którym decyzja o przedłużeniu zezwolenia na pracę stanie się ostateczna. To samo dotyczy sytuacji, gdy wniosek o zezwolenie jednolite na pobyt czasowy i pracę złożył sam cudzoziemiec, w celu kontynuowania pracy wykonywanej zgodnie z posiadanym przez siebie zezwoleniem na pracę lub zezwoleniem na pobyt czasowy (art. 88g ust. 1a i 1b ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy).

Sankcje z tytułu zatrudnienia cudzoziemca przebywającego nielegalnie

Na mocy ustawy z dnia 15 czerwca 2012 r. o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2012 r., poz. 769) pracodawca ma obowiązek:

• żądać od cudzoziemca przedstawienia przed rozpoczęciem pracy ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (w szczególności wizy lub karty pobytu);
• przechowywać kopię tego dokumentu: w przypadku zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, w aktach osobowych pracownika, na zasadach i przez okres obowiązkowego przechowywania tych akt; w razie zawarcia z cudzoziemcem umowy cywilnoprawnej – przez cały okres wykonywania pracy przez cudzoziemca;
• w terminie 7 dni zgłosić cudzoziemca do ubezpieczeń społecznych, o ile obowiązek taki wynika z obowiązujących przepisów.

Niedopełnienie obowiązków wymienionych w powyższych punktach może grozić bardzo surowymi konsekwencjami, jeżeli okaże się, że pracodawca powierzył pracę cudzoziemcowi nielegalnie przebywającemu na terytorium Polski. Konsekwencje te dotyczą nie tylko konkretnej osoby fizycznej, która dopuściła się takiego czynu (w niektórych okolicznościach stanowi to przestępstwo, zagrożone karą pozbawienia wolności nawet do 3 lat), lecz mogą być także dotkliwe dla samej firmy (w razie skazania za przestępstwo sąd może orzec zakaz dostępu firmy do niektórych środków unijnych lub nakazać jej zapłatę na rzecz Skarbu Państwa równowartości takich środków otrzymanych w ciągu ostatniego roku).

Chcesz uzyskać więcej informacji  –  napisz do nas!